Alain de Benoist
Tashmë prej kohësh, vërehet një rritje e numrit të librave mbi krizën apo mbi mos funksionimin e demokracisë[1]; autorët, kuptohet, u përkasin familjeve politike të ndryshme, por shumë prej tyre të paktën bien dakord në një pikë, që duket se u shërben si vijë drejtuese: ideja se kemi kaluar në “një përtej” të modelit demokratik që hap pas hapi në epokën moderne ishte bërë mbizotërues. Ideja që haset më shpesh, ashtu si pohuam më lartë, është se po hyjmë në një regjim “post demokratik”, që mund të përkufizohet edhe si regjimi i post modernitetit. «Teza ime», shkruan Matthieu Baumier, «është se demokracia nuk ka vdekur, ka njohur një evolucion të shpejtë që e ka shndërruar në diçka tjetër nga ajo që njihnim: post demokraci»[2].
Simptomat më të dukshme të kësaj kriza përmenden shpesh: diskreditim global i klasës politike, mos pjesëmarrje në votime, votim thjesht proteste, hendeku mes «të epërmes» dhe «të poshtmes» që thellohet dhe ndjesia e zhveshjes nga demokracia. Te të gjitha këto pika gjendemi përballë prirjeve të qarta që vihen në dukje me rregullsi.
Të pyetur, në vjeshtën e 2005, lidhur me perceptimin për klasën politike, 71% e francezëve u shpreh se ka një «opinion negativ» për drejtuesit e tij, 76% pohojnë se nuk kanë «besim» dhe 49% i vlerëson si të «korruptuar»[3]. Në një tjetër sondazh, më të ri, 53% e francezëve pohon se sot demokracia funksionon «jo shumë mirë ose aspak mirë»[4]. Në përfundim, bazuar mbi një sondazh të tretë, 7 nga 10 francezë deklarojnë se «për qeverisjen e vendit» nuk kanë «besim as te e djathta dhe as te e majta»[5]. Pra, kemi të bëjmë me një diskreditim masiv të individëve fillimisht, por që pastaj shtrihet dhe te institucionet. Ky diskreditim shfaqet si në rritjen e mos pjesëmarrjes në votime ashtu edhe në shkëputjen nga partitë e mëdha, që gjithmonë e më shumë po kthehen thjesht në komitete zgjedhore. Duke qenë se shtetasit po humbasin shpresat te aftësitë vepruese të një klase politike që vazhdon të propozojë si të mundshëm objektiva që nuk arrihen kurrë (si për shembull, punësimi i plotë), sjellja e tyre më zakonshme luhatet ndërmjet mos interesimit dhe refuzimit, mos votimit dhe opozitës sistematike.
Në zgjedhjet presidenciale të prillit 2004, më pak se një në dy francezë votuan në të dy raundet zgjedhore. Për më shumë, në raundin e parë të atyre zgjedhjeve, 64% e zgjedhësve nuk votuan as për Chirac-un dhe as për Jospen-in. Përpara njëzetë vitesh, në raundin e parë të zgjedhjeve presidenciale të vitit 1981, kandidatët “anti sistem” fituan vetëm 2% të votave; në ato të 2002 fituan 34% të tyre. Në vitet 2007 dhe 2012 shifrat nuk ishin fort të ndryshme. Rezultati është që “shumicat” e tanishme janë shprehje e vullnetit të afërsisht çerekut të “popullit sovran”.
Një tjetër sondazh, kryer në vitin 2006, tregon se 6 në 10 francezë nuk janë më në gjendje të bëjnë dallimin ndërmjet të djathtës dhe të majtës: qartësisht kjo është një pasojë e zhvendosjes të programeve partiake drejt qendrës, gjë që nga ana e vet është vetëm një aspekt i procesit të njëjtësimit të diskutimit politik që, faktikisht, sjell dhe neutralizimin e tij. Kjo zhvendosje drejt qendrës ka shkaqe të shumëfishta, por para së gjithash rrjedh nga marrëveshja e nënkuptuar mbi qëllimet sociale, që ndalon vënien në diskutim tërësor të sistemit. Robert Kurz shkruan, «Asnjë parti opozitare nuk ja vesh problemet sociale sistemit politik në vetvete apo mënyrës së prodhimit mbi të cilën sistemi është ngritur, por gjithmonë ja vesh faktit që frerët e pushtetit mbahen nga kundërshtarët dhe se politika e tyre është “e keqe.»[6]
Për rrjedhojë, alternativa (e zëvendësuar nga një rrotacion i thjeshtë) bëhet e pamundur, dhe një numër gjithmonë dhe më i madh votuesish kupton që zgjedhjet janë të lira vetëm në masën që sigurojnë riprodhimin, nën etiketa të shkëmbyeshme, të së njëjtës klasë mbizotëruese. Me fjalë të tjera, sistemi politik është organizuar në mënyrë të atillë që të mundësojë triumfin e atyre për të cilët ekziston siguria se nuk do ta ndryshojnë atë sistem. «Zgjedhjet pluraliste», shkruan Rober Charvin, «janë të pranueshme vetëm nëse votuesit nuk “dalin” nga kuadri që heshtazi u është caktuar; ato duhet të sigurojnë një vazhdimësi politike me ndryshime minimale»[7]. Pluralizmi i shpalosur nuk është gjë tjetër veçse një trillim.
Diskreditimi i sistemit nuk ishte shfaqur kurrë më parë aq hapur sesa në rastin e referendumit për projektin e Kushtetutës evropiane të 29 majit 2005. Njëmbëdhjetë vite përpara “Brexit-it”, partitë e mëdha qeverisëse, të pozicionuara njëzëri në favor të “Po-së”, u treguan të paafta të bindin popullin mbi vlefshmërinë e asaj zgjedhjeje, paçka se qëndrimet e tyre mbështeteshin nga të gjitha mjetet e mëdha të informacionit. “Jo-ja”, që në fund fitoi, përgjithësisht mbështetej nga forcat politike “anti sistem”, të vendosura për të kundërshtuar atë që dukej si një mirëkuptim i elitave për të detyruar popullin të pranonte liberalizmin. Për paradoks, ai referendum ishte i organizuar nga udhëheqës politikë të cilët menjëherë e bën të ditur se pyetja e shtruar, në fund të fundit, kishte vetëm një vlerë thjeshtësisht formale, pasi e vetmja përgjigje e arsyeshme dhe e mirëmenduar nuk mund të ishte tjetër veçse “Po”. E madhe ishte habia e tyre kur vunë re se populli, ndryshe nga ta, mendonte se bëhej fjalë për një pyetje të vërtetë, të cilës mund t’i përgjigjeshe dhe me “Jo”, gjë që shumica e bëri.[8]
Ky hendek mes zgjedhësve dhe përfaqësuesve të tyre shoqërohet me një frakturë të dukshme sociale, që duket gjithmonë dhe më e madhe me përkeqësimin apo paqëndrueshmërinë e gjendjes sociale të votuesve. «Ndjesia e përjetimit të një ngritjeje apo rënieje sociale», vë në dukje Fançois Miquet-Marty, «shpjegon votën më mirë se fakti i përkatësisë në të atë apo këtë kategori sociale»[9]. Perceptimi i identitetit social gjithmonë dhe më shumë kufizohet në vlerësimin subjektiv të një gjendjeje vetjake.
Në fjalimin për pranimin e çmimit Nobel për letërsinë, mbajtur në Stokholm më 7 dhjetor të 2005, dramaturgu Harold Pinter do të deklaronte: «Shumica e politikanëve nuk interesohet për të vërtetën, por për pushtetin dhe ruajtjen e tij. Për të ruajtur pushtetin është thelbësore që njerëzit të rinë në padituri, të jetojnë në paditurinë e të vërtetës, madje të së vërtetës edhe për jetët e tyre».
Një këndvështrim që përmbledh mjaft mirë opinionin më të përhapur. Çdo gjë tregon se ajo që ka humbur është marrëdhënia e besimit ndërmjet qeverisësve dhe të qeverisurve. Tani, aty ku në ka më besim, nuk ka më as një mirëkuptim të mundshëm, pasi i pari është kushti i nevojshëm i të dytit.
Pra gjendemi, ashtu si tashmë është vënë në dukje nga shumë vëzhgues, përballë një krize themelore të përfaqësimit. Gjë që duhet të ngrejë pyetje mbi limitet e demokracisë përfaqësuese, por dhe mbi raportet që ekzistojnë mes demokracisë dhe përfaqësimit.
Montesquieu do të na kujtonte se në Antikitet nuk njihej koncepti i përfaqësimit[10]. Koncepti i përfaqësimit shfaqet në fillimet e Mesjetës, epokë në të cilën nën ndikimin e të drejtës private (përfaqësimi i atit nga ana e të birit, apo të birit nga i ati, të skllavit nga padroni, të një manastiri nga abati, etj.) fillon të formohet e drejta publike. Duke nisur prej shekullit XVIII ky koncept kthehet në një nocion-kyç për funksionimin e regjimeve “liberal-përfaqësues”. Montesquieu – përsëri ai – është nga të parët që mbështet tezën, pas tij përsëritur me mijëra herë, se populli është pak i përshtatshëm për të vendosur vetë, por nga ana tjetër është plotësisht i aftë të zgjedhë përfaqësuesit: «Shumica e republikave antike kishte një defekt të rëndë: populli gëzonte të drejtën të ishte pjesë e vendimeve vepruese, atyre që kërkojnë një lloj zbatimi, gjë për të cilën është plotësisht i paaftë. Ai duhet të përfshihet në qeveri vetëm për të zgjedhur përfaqësuesit, gjë që është brenda mundësive të tij. […] Nevojitet që populli të bëjë nëpërmjet një përfaqësuesi çdo gjë që nuk mund ta bëjë vetë»[11].
Duhet të nënvizuar se kjo tezë nuk pohon aspak faktin që në gjirin e një kolektivi të njëfarë madhësie, ushtrimi i demokracisë së drejtpërdrejtë është teknikisht i vështirë, për të mos thënë i pamundur. Është bash aftësia e popullit për të marrë vetë vendimet që vihet në diskutim, nga ana tjetër, nuk merret as mundimi për të shpjeguar se si populli, i shpallur me ligj i papërshtatshëm për të marrë vendime, krejt papritur si me magji, bëhet i aftë të zgjedhë ata që do të kenë detyrën të marrin vendimet në vend të tij.
Sipas autorëve të tjerë, si Benjamin Constant, nevoja e përfaqësimit rrjedh nga ndarja e punës. Në çdo rast, teza ka origjinë liberale, pasi lind nga përfaqësimi i interesave në të drejtën private. Pjesa më e madhe e së djathtës jo liberale do ta përqafojë më vonë, kur demokracia shpesh herë do të pranohej më shumë për shkak të elitarizmit: duke qenë se demokracia në vija të përgjithshme përkufizohet si regjimi që lartëson “ligjin e numrave”, demokracia përfaqësuese do të perceptohej si e keqja më e vogël, pasi do të nënkuptonte uljen drastike të numrit të vendimmarrësve.
Rousseau, siç dihet, mbështeste një tezë të kundërt me atë të Montesquieu-s. Mbështetës i flaktë i mandatit me detyrim, ai pohon se një popull nuk mund veçse të humbasë sovranitetin që në çastin kur heq dorë në dobi të përfaqësuesve. Është e rëndësishme, thotë Rousseau-ja, që populli të mos ju lërë përfaqësuesve mundësin për të marrë vendime në vend të tij, pasi nëse «populli premton thjesht bindjen, me atë akt ai tretet, humbet cilësinë e popullit; nga çasti që ka një padron, nuk ka më një sovran dhe, për rrjedhojë, trupi politik shkatërrohet»[12]. Vëzhgimi nuk është krejtësisht i palogjikshëm, por kjo pikëpamje nuk do të bëhej mbizotëruese: më 26 gusht 1789 e famshmja Deklaratë e të drejtave të njeriut dhe të qytetarit, u votua nga “përfaqësuesit e popullit francez”, dhe përgjatë gjithë Revolucionit titulli më i respektuar ishte ai i “përfaqësuesit të popullit”.
Që prej atëherë, pothuajse të gjitha demokracitë perëndimore kanë qenë përfaqësuese, kushtetuese, parlamentare dhe liberale. Pjesa e caktuar për ushtrimin e drejtpërdrejtë të sovranitetit ka qenë minimale ose zero, kjo për faktin se pjesa thelbësore e lojës politike u përket përfaqësuesve, ndërsa shtetasi kufizohet në përcaktimin e tyre me rastin e zgjedhjeve. Mandati me detyrim, që nënkupton dhënien e udhëzimeve të sakta për përfaqësuesit, të cilët duhet ti zbatojnë me përpikëri ndryshe rrezikojnë humbjen e tij, nuk ekziston – madje, në Francën e pas Revolucionit është i ndaluar, kjo pasi i zgjedhuri “i kombit” përfaqëson edhe ata që nuk e kanë votuar – kjo për faktin se opinioni publik ka një kontroll shumë hipotetik mbi përfaqësuesit dhe këtë bazuar në llogaridhënien që ata do të duan të japin për mandatin e marrë. Sipas pikëpamjes liberale, përfaqësuesit janë plotësisht të autorizuar të shkojnë edhe kundër vullnetit të zgjedhësve të tyre, me kusht që për zgjedhjen e tyre të jenë respektuar rregullat procedurale dhe formale[13].
Për këtë arsye, sipas Bernard Manin, demokraci të tilla duhet të përkufizohen si “qeveri përfaqësuese” (Raymond Aron, nga ana e vet, fliste për “regjime kushtetuese pluraliste”). Proudhon, nga ana tjetër, pranon përfaqësimin por me kushtin që të vihen në zbatim teknika që lejojnë «organizimin e demokracisë», në rastin tonë, arritjen për sa më shumë të jetë e mundur e përkimit të interesave mes zgjedhësve dhe përfaqësuesve, qeverisësve dhe të qeverisurve; përndryshe, një demokraci e atillë nuk të do ishte gjë tjetër veçse një «mistifikim» apo «tirani». «Nëse akti i madh që synon të prodhojë përfaqësinë kombëtare», shkruan, «qëndron në mbledhjen, një herë çdo 5 vite, apo dhe çdo 3 vjet, të një mase të përcaktuar shtetasish dhe në emërimin nga ana e tyre të një deputeti mbajtës të një mandati të bardhë, i cili, bazuar pikërisht në mandatin e bardhë, përfaqëson jo vetëm ata që i kanë dhënë votën, por edhe ata që kanë votuar kundër […], nëse kjo është ajo që kuptohet si votim universal, nuk ka asnjë shpresë dhe i gjithë sistemi ynë politikë është një mistifikim dhe një tirani»[14].
Për këtë arsye, Prudhon, nuk pranon idenë e një mandati të përgjithshëm të lëshuar nga populli dhe dëshiron zëvendësimin e tij me një varg «delegimesh të veçanta», që i duken më të justifikueshme pasi në këndvështrimin e tij populli «nuk është një njësi homogjene, kompakte dhe e pa dallime»[15]. Jo vetëm që përfaqësimi nuk është përbërës thelbësor i konceptit të demokracisë, por shumë autorë kanë pohuar se një demokraci bëhet më pak demokratike me zgjerimin e hapësirës së përfaqësimit. Ky në mënyrë të veçantë është mendimi i Carl Schmitt, i cili, si dihet, mbron tezën e pa përputhshmërisë bazike mes liberalizmit dhe demokracisë.
Në Doktrinat e Kushtetutës[16], në të cilin dallon tre forma përfaqësimi, Schmitt-i vë në dukje se ajo që përkon me këndvështrimin liberal të Shtetit është marrë borxh drejtpërsëdrejti nga teknikat e të drejtës private: përfaqësimi rrjedh nga përshtatja, në sferën politike, të modelit të mandatit që lejon përfaqësimin (Vertretung) të interesave private, vetjake ose kolektive[17]. Këtij konceptimi liberal të përfaqësimit ai i kundërvendos konceptimin hobsian (Reprasentation), sipas të cilit njësia politike e popullit duhet të përfaqësohet personalisht “si një e vetme”.
Pra, është e rëndësishme të kuptojmë mirë, kur flasim për “krizën e përfaqësimit”, se në fillim përfaqësimi ishte mbi të gjitha një mënyrë për ti ndaluar popullit të shprehej në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe se “kriza” në fjalë vjen, si po duket, nga fakti që populli ka nisur ta kuptojë këtë gjë. Jacques Ranciere shkruan: «Përfaqësimi nuk ka qenë kurrë një sistem i shpikur si masë ndaj rritjes së popullsisë. Nuk është një përshtatje e demokracisë ndaj kohërave moderne dhe hapësirave të mëdha. Është, me plot të drejtë, një formë oligarkie, një përfaqësim i pakicave që kanë të drejtën për t’u marrë me çështjet e përbashkëta […]. Prova që asimilon demokracinë në formën e qeverisë përfaqësuese, të dalë nga zgjedhjet, është e re nga pikëpamja historike. Gjatë revolucionit amerikan dhe atij francez, askush nuk e harron këtë gjë. Etërit themelues dhe kopjet e tyre franceze e shohin si një mënyrë që elitat të ushtrojnë faktikisht, në emër të popullit, një pushtet që janë të detyruar t’ja njohin, por që ai nuk mundet ta ushtrojë pa shkatërruar vetë parimin e qeverisë. […] Sot, “demokracia përfaqësuese” mund të duket si një pleonazëm, por fillimisht ishte një oksimoron.»[18]
Në brendinë e tij përfaqësimi është një sistem oligarkik, pasi pashmangshmërisht çon në formimin e një grupi mbizotërues, anëtarët e të cilit kooptohen me njëri tjetrin për të mbrojtur në radhë të parë interesat e veta. E gjithë shkolla “elitiste” e politologjisë (Pareto, Michels, Mosca, Wright Mills) ka treguar se si sistemi i demokracisë përfaqësuese dhe parlamentare në mënyrë të pashmangshme i shndërron përfaqësuesit në elita apo oligarki, dhe kjo e fundit bëhet gjithmonë dhe më shumë e pavarur nga të përfaqësuarit. Kjo është një nga arsyet për të cilat, në tekstin e famshëm botuar për herë të parë në shkurt të vitit 1950 dhe ribotuar më 2006, Simon Weil shprehej për shkrirjen e partive politike, në mënyrë të veçantë për faktin se një parti «është një organizatë e ngritur në mënyrë të atillë që ushtron një presion kolektiv mbi mendimin» dhe se «qëllimi fundor i çdo partie është rritja e pakufizuar e vetë partisë»[19].
Mosbesimi te përfaqësimi ishte një nga arsyet e kundërshtive që lëvizjet punëtore me prirje revolucionare dhe çliruese të shekullit të XIX, shprehnin ndaj votës universale. «Zgjedhësi, ja armiku!», shpallej në një manifest të Libertad të 1906. Proudhon, në prill të 1848 do të deklaronte se «mënyra më e sigurt për të gënjyer një popull është futja e të drejtës universale të votës. Në hyrjen e Mendime mbi dhunën (1908), Gorges Sorel do të shkruante: «Të gjithë deputetët thonë se asnjë nuk i ngjan më shumë një përfaqësuesi të borgjezisë sesa një përfaqësues i proletariatit». Në demokracinë e katandisur në përfaqësim, populli nëpërmjet votimeve mund të vetëshpronësohet nga cilësia e tij si popull: «Atëherë, metoda demokratike qëndron pikërisht në faktin e heqjes dorë në mënyrë vullnetare nga demokracia si përmbajtje», vëren Costanzo Preve[20]. Në fakt vota nuk është gjë tjetër veçse një teknikë grumbullimi të parapëlqimeve të çastit sanksionuar nga rregulli i shumicës. Vendosja e të drejtës universale të votës nuk pati si rrjedhojë përfshirjen e popullit te sovraniteti politik, pra të aftësisë sovrane për vendimmarrje.
Nga ana tjetër, “populli” gjatë dekadave të fundit ka ndryshuar dukshëm; në mënyrë të veçantë lidhur me përkatësitë klasore. Shuarja pothuajse e plotë e “familjeve elektorale” të tipit sociologjik apo fetar, në të cilat rregullisht votohej njësoj nga ati te i biri, shkaktoi rritjen e lëvizshmërisë së votës, duke bërë që vetë zgjedhësit të japin votën për kandidatë nga më të ndryshmit (apo duke votuar me radhë të gjitha partitë, pa u ndjerë asnjëherë të kënaqur). Sot, ashtu si bindjet fetare, përkatësia social-profesionale, si element i veçuar, nuk është në gjendje të përcaktojë sjelljen përpara kutisë së votimit.
Klasat sociale sigurisht që nuk janë zhdukur (në Francë, klasa punëtore përfshin ende 6 milionë individë), por janë ristrukturuar në shtresa të ndërlikuara dhe kanë humbur shumë nga identiteti i tyre, duke qenë se janë goditur, duke nisur që prej epokës së kompromisit fordist që solli fryrjen e klasës së mesme, nga një lëvizje e gjerë njëjtësimi të dëshirave dhe nevojave, ku të gjithë pak a shumë duan të njëjtat gjëra por pa pasur të njëjtat mundësi për ti siguruar[21]. Të mbetura pa habitatin e tyre, pa mënyrën specifike të jetesës, madje dhe pa të folurën që dikur u përkiste, fashat popullore kanë humbur në mënyrë masive vetëdijen, gjë që proporcionalisht zvogëlon aftësinë e mobilizimit. Ky hutim në përzgjedhjen e pikave të referimit, sot bëhet edhe më i theksuar nga kërcënimi i deklasimit që rëndon mbi shpatullat e klasës së mesme[22].
Për rrjedhojë dhe pretendimet popullore janë transformuar. Christopher Lasch do të vinte në dukje: «lëvizjet e reja – feminizmi, lëvizje për të drejtat e gay-ve, ajo për të drejtën e asistencës sociale dhe ajo kundër diskriminimit racor – nuk kanë asgjë të përbashkët dhe i vetmi pretendim koherent synon përfshirjen në strukturat mbizotëruese, dhe jo shndërrimet revolucionare të raporteve sociale»[23].
Në fakt këto lëvizje nuk synojnë një ndryshim të shoqërisë, por përkundrazi, një integrim gjithmonë dhe më të madh të sistemit në fuqi. Të përjashtuarit, është gjetur fjala, shfaqen të “përfshirë” që nga mënyra e tyre e denoncimit të mos përfshirjes. Duke kërkuar nga Shteti të drejta apo mbrojtje sociale, bëhen njëkohësisht kreditorë dhe borxhlinj.
Kjo braktisje e çdo perspektive revolucionare ecën me të njëjtin hap me një sektorizim dhe me një “privatizim” të betejave, të cilat dhe ato nga ana e vet bien ndesh me lëvizjet sociale të së kaluarës. Mund të kuptohet më mirë shtrirja e këtij fenomeni duke kujtuar, si vë në dukje Jacques Ranciere, se në origjinë: «përplasjet mbi pagën ishin mbi të gjitha përplasje për shprivatizimin e raportit të pagës, për të pohuar se nuk ishte as një lidhje mes padronit dhe shërbëtorit, dhe as një kontratë e thjeshtë, nënshkruar rastësisht mes dy personave privatë, por një çështje botore që i interesonte një kolektivi dhe për pasojë hynte në sferën e veprimit kolektiv, të diskutimit publik dhe të rregullimit legjislativ. “E drejta e punës” e pretenduar nga lëvizjet punëtore të shekullit XIX ka pikësëpari këtë domethënie: jo kërkesën për asistencë nga një “Shtet social” të cilin deshën ta asimilonin, por në radhë të parë ngritjen e punës si strukturë të jetës kolektive të shkëputur nga mbretëria e së drejtës së interesave private dhe kufizuese të procesit natyrisht të pakufizuar të rritjes së pasurisë»[24].
Vazhdon…
Alain de Benoist, “Le moment populiste”
Përkthimi MVSK
[1] Citojmë vetëm disa tituj të kohëve të fundit: Innerarity, Daniel, La Démocratie sans l’Etat (Flammarion); Bougnoux, Daniel, La Crise de la represéntation (La Découverte); Stiegler, Bernard, La Télécratie contre la démocratie (Flammarion); Boudon, Raymond, Renouveler la Démocratie (Odile Jacob); Kurz, Robert, Critique de la démocratie balistique (Mille et une Nuits); Baumier, Matthieu, La Démocratie totalitaire (Presses de la Renaissance); Charvin, Robert, Vers la post-démocratie? (Le Temps des cerises); Pelras, Samuel, La Démocratie libérale en proces (L’Harmattan). Cit. edhe: Le Goff, Jean-Pierre, La Démocratie post-totalitaire, La Découverte, Paris 2002; Gauchet, Marcel, Comprendre le malheur français (me Eric Conan dhe François Azouvi), Stock, Paris 2016.
[2] Baumier, Matthieu, La Démocratie totalitaire. Penser la modernité post-démocratique, Presses de la Renaissance, Paris 2007, f. 11. Cit. edhe Crouch, Colin, Post-Democracy, Polity Press, Cambidge 2004; Hermet, Guy, La Gouvernance serait-elle le nom de l’apres-démocratie? në Hermet, Guy, Kazancigil, Ali, Prudhomme, Jean-François, La Gouvernance. Un concept et ses applications, Karthala, Paris 2005, f. 17-47.
[3] Sondazh CSA-Le Parisien, 6-7 tetor 2005.
[4] Sondazh TNT-Sofres realizuar më 8 dhe 9 mars 2006.
[5] Barometri politik francez Cevipof-Ministri e Brendshme, botuar më 17 maj 2006.
[6] Kurz, Robert, Avis aux naufragés. Chroniques du capitalisme mondialisé en crise, Lignes-Manifeste, Paris 2004, f. 49.
[7] Charvin, Robert, Vers la post-démocratie? Le Temps des cerises, Pantin 2006, f. 45. Detyrimi, i vendosur duke filluar prej vitit 1976 që kandidatët për zgjedhjet presidenciale, edhe pse në krye të një partie që përfaqëson më shumë se 10-15% të elektoratit, për të gjetur 500 kryetarë bashkie të gatshëm të mbështesin kandidaturën e tyre, bën që demokracia të anojë nga ana e oligarkisë, pasi kjo vlen si një e drejtë për vetoje nga ana e të zgjedhurve lokalë. Japim vetëm një shembull: një sondazh i CSA-së, realizuar më 4 janar të 2006, nxirrte se më shumë se 26% e francezëve uronin që Jean-Philippe Allenbach, president dhe themelues i Partisë federaliste, që bazohej te idetë e Guy Héraud-it dhe Alexander Marc-ut, të mund të paraqitej në zgjedhjet presidenciale të vitit 2007. I njëjti sondazh zbulonte se ai mund të mblidhte 12% të votave. Duke mos mundur të siguronte 500 nënshkrimet e nevojshme, Allenbach-u nuk pati mundësinë të garonte.
[8] Jo më pak domethënëse ishin polemikat e zhvilluara në 2006 rreth projektit të direktivës Bolkestein: ato lindën kur elektorati kuptoi se një komisar evropian, me nismë personale, në mungesë të çdo debati, mund të merrte vendime që preknin ligje të rëndësishme sociale dhe ekonomike. Kjo konfirmonte se struktura evropiane prirej, pa asnjë legjitimitet demokratik, të merrte një drejtim bazat e të cilit nuk pranonin asnjë diskutim.
[9] Miquet-Marty, François, Les quatre crises de la représantion politique, në «Esprit», shkurt 2006, f. 83.
[10] «Në antikitet nuk e njihnin aspak qeverinë bazuar mbi një trup bujarësh dhe aq më pak një qeveri bazuar në një trup legjislative, të formuar nga përfaqësuesit e popullit» (Montesquieu, Shpirti i ligjeve, XI, 8).
[11] Po aty, XI, 6 dhe II, 2.
[12] Rousseau, Jean-Jacques, Mbi kontratën sociale, libri II, kap. 1.
[13] Cit. McBride, William, L., The End of Liberal Democracy as We Have Known It? në «Synthesis Philosophica», 2005, nr. 2, f. 461-470.
[14] Proudhon, Pierre-Joseph, Euvres completes, vol. 13, Slatkine, Geneve 1982, f. 275-276.
[15] Po aty, f. 280.
[16] Schmitt, Carl, Dottrina della Costituzione, Giuffré, Milano, 1984.
[17] Duhet theksuar se normalisht një i mandatuar duhet ti japë llogari mandatuesit dhe se mandati mund të tërhiqet përpara përfundimit të afatit. Nuk ndodh kështu për përfaqësuesin parlamentar, i cili duke qenë se nuk i nënshtrohet një mandati me detyrim dhe që nuk mund ti tërhiqet përpara kohe, nuk u jep llogari votuesve të tij dhe gëzon imunitet të plotë për aktet e kryera gjatë ushtrimit të funksioneve. Bazuar në dallimin mes deputetit dhe të mandatuarit në kuptimin e të drejtës private, Carré de Malberg ka pohuar se gjatë zgjedhjeve, shtetasit nuk u delegojnë një pushtet përfaqësuesve të tyre, por u japin një status (nga i cili u buron pushteti): «Deputeti», shkruan ai, «nuk është ai i mandatuari, ai i deleguari dhe as përfaqësuesi i zgjedhëseve të tij. Është i zgjedhuri i tyre, jo komisari i tyre. Shprehet e njëjta ide kur thuhet se ajo që populli u jep të zgjedhurve nuk është një mandat, por besimi. Karakterizimi i zgjedhjeve si një akt besimi do të thotë të vësh në dukje se nga ana e zgjedhësve përbën një akt braktisjeje dhe jo zotërimi» (Contribution a la théorie gjenerale de l’Etat, vol. 2, Sirey, Paris, 1922, n. 347).
[18] Ranciera, Jacques, La Haine de la démocratie, La Fabrique, Paris 2005, f. 60-61. Cit. edhe Rosanvallon, Pierre, Le Pueple introuvable. Historie de la représantion démocratique en France, Gallimard, Paris 1998.
[19] Weil, Simone, Note sur la suppressione générale des partis politique, Climats, Paris 2006, f. 53.
[20] Preve, Costanzo, Il popolo al potere. Il problema della democrazia nei suoi aspetti storici e filosofici, Arianna, Casalecchio 2006, f. 203. Cit. edhe Rosanvallon, Pierre, Le Sacre du citoyen. Historie du suffrage universal en France, Gallimard, Paris 1992.
[21] Saktësojmë se kompromisi fordist, padyshim, ka njëjtësuar shoqërinë me integrimin e masave në konsum, por nga ana tjetër nuk arriti barazinë e kushteve; bëri të mundur një nivel jetese më të mirë për një numër të lartë personash, për të mundësuar funksionimin e ekonomisë, gjë që lejoi një numër të vogël të gëzojnë një nivel jetese pakrahasimisht më të lartë, duke përforcuar kështu edhe mbizotërimin e shoqërisë.
[22] Cit. Chopart, Jean-Noël, Martin, Claude, Que reste-t-il des classes sociales? Editions de l’Ecole nationale de la santé publique, Rennes 2004; Lojkine, Jean, L’Adieu a la classe moyenne, La Dispute, Paris 2005; Chauvel, Louis, Les Classes moyennes a la dérive, Seuil, Paris 2006; Maurin, Louis, Savidan, Patrick, L’Etat des inégalités en France 2007, Berlin, Paris 2006; Chauvel, Louis, La Spirale du déclassement. Essai sur la société des illusions, Seuil, Paris 2016.
[23] Lasch, Christopher, La ribellione delle élite. Il tradimento della democrazia. Feltrinelli, Milano 2001, f. 30. Cit edhe Denis Serge, L’Action politique des mouvements sociaux d’aujourd’hui. Le déclin du politique comme proces de politisation? Presses de l’Université Laval, Sainte-Foy [Québec] 2006.
[24] Ranciere, Jacques, vep. cit. 63-64.
M V S K 